Historie

Gjestegard sidan 1870

Fjellgard og gjestegard

Namnet Fausko

Namnet Fausko kjem av “fausk” – adjektiv frå gamalnorsk – som tyder morken eller halvroten. Ordet beskriv tilstanden på grove furustokkar som hadde sige ned i djup myrjord og ligge der i anaerob tilstand gjennom tusenvis av år. På Fausko, lik andre gardar og stader, som har det same namneopphavet, kom stokkane opp i dagen då myrane vart drenerte og jorda vart dyrka. Fausko er lokale uttalemåten i dativ fleirtal.

Fjellgarden Fausko

Fausko ligg 660 moh ved Tuv i Hemsedal. Nede i dalen har garden 107 daa dyrka jord som har dyrka grønnsaker, korn og vinterfôr til husdyr. Dei store areala er likevel mellom 900 og 1900 meter, i områda Grøndalen, Fjellstølane, Hølstein, Harahødn, Vavatn, Vabuleino, Ranastøngi og Hydalen. Her har Fausko andel i 55.000 daa fjelleigedom, i sameige med fire andre gardsbruk.

I fjella er det ei mengde kulturminne frå fangstliv og jegerkultur attende til steinalderen, då menneska fulgte reinsdyra, som igjen fulgte issmeltinga. I dag er mykje av fjella beiteområde for tamreinen til Filefjell Tamreinlag. Store delar av fjelleigedommane er også verna natur, herunder Hydalen Landskapsvernområde, som vart oppretta ved kongelig resolusjon i 1989.

Fra gammel tid hadde Fausko fire stølar i drift: Muren, 710 moh og 3,5 km inn i Grøndalen frå Fausko, Fjellstølen, 1000 moh, opp mot Hølstein og Harahødn, Vabuleino, 1130 moh, innerst i Vavatn og ved foten av Ranastongi og Hydalen, 920 moh, ved Nord-Hydalsvannet. Stølane på Muren og Vabuleino var del av gardsdrifta fram til 2006, og gjorde det mogleg å produsere mang ein mjølketank rett frå utmarksbeite – i tråd med eldre tiders ressurstankegang og økologiske grunnidear.

Opphav frå mellomalderen

Fausko har opphav opphav frå mellomaldersk tid. Tidleg på 1800 talet vandra folket ut til Amerika og slektene døydde ut. Det var då to Fauskogardar og fleire små bruk og husmannsplassar som var kjøpte opp av handelskaren Ingvar Venåsen, fyrste eigaren av garden i slekta til noverande eigarar på Fausko.

Gjestegard og Skysstasjon

Det var handelsfolk og foretaksomme folk på Fausko. Sonen til Ingvar, Ole Fauske, utvikla Fausko til eit senter i bygda med landhandel, poststasjon, hestestasjon, hotell og skysstasjonsdrift.. ved sida av vanleg gardsdrift. Dette var ei storheitstid i gardens historie. Men etter opninga av Bergensbanen i 1909 og ei gradvis utvikling av bilvegar vart det endringar. Hotelldrifta held likevel fram til det ein dag kom meir ubedne gjester med tyske soldatar som tok hotellbygningen til forlegning i nokre av krigsåra under andre verdenskrig.

Nyare tid

Etter krigen var husdyrdrift med mjølk og kjøtproduksjon levevegen på garden, i kombinasjon med noko turisme og servicenæring. I 1990 starta familien med renoveringa av den gamle skysstasjonen, som då var prega av sterkt forfall. Her starta ein ny epoke i gardens historie. I dag er Fausko ein innhaldsrik gjestegard og eit kulturmøte i vid forstand, der kulturarven og historia er foredla til nytt levebrød med spanande opplevingstilbod. Fausko er i dag ein prisbelønna gjestegard og innehavar av kvalitetsstempelet “Olavsrosa” frå stiftinga Norsk Kulturarv.

Husdyrhaldet på Fausko vart avvikla i 2006 og den dyrka jorda blir i dag leigd ut. Stølsbuene blir nytta til utleigeverksemd. På Muren er det også ei moderne utleigehytte. Utmarksressursane med reindrift, beitehald, fiske og jakt blir aktivt nytta. Granskogen og fjellbjørkeskogen blir nytta til å produsere byggematerialar, ved og bioenergi som held bygningane på gjestegarden med varme.